Windykator

Pytanie: Czy zarzut przedawnienia jest zawsze skuteczny i oddala powództwo jeżeli roszczenie rzeczywiście jest przedawnione? Czy sąd pomimo zarzutu przedawnienia może nakazać zapłatę przedawnionego długu z uwagi na zasady współżycia społecznego?

Odpowiedź: Przedawnienie roszczeń w prawie cywilnym stanowi istotną instytucję gwarantującą pewność obrotu prawnego i stabilizację stosunków społecznych. Przedawnienie służy uniemożliwieniu dochodzenia roszczeń w nieskończonym przedziale czasowym i chroni pewność obrotu. Jest ono co do zasady bezwzględne; po upływie terminu, dłużnik może skutecznie uchylić się od obowiązku świadczenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia. Jednakże ustawodawca dopuścił wyjątki wynikające z zasad współżycia społecznego, które w szczególnych, wyjątkowych przypadkach mogą prowadzić do nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia przez sąd. Chodzi o sytuacje, w których podniesienie tego zarzutu może zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 kc), sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Taka ewentualność istnieje jeżeli sąd uzna postępowanie dłużnika za naganne moralnie w sytuacji gdy dłużnik swoim podstępnym zachowaniem obliczonym na doprowadzenie do przedawnienia wywołał u wierzyciela przekonanie, że dług zapłaci przez co wierzyciel nie wniósł powództwa o zapłatę przed upływem przedawnienia. Gdy uśpił czujność wierzyciela pod tym kątem. Z kolei w przypadku przedawnionego roszczenia przysługującego od konsumenta mamy przepis – art. 117¹ kc (kodeksu cywilnego) stanowiący, że w wyjątkowych przypadkach sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi kiedy to sąd oceniając, bierze pod uwagę między innymi wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Sąd Najwyższy podkreśla, że powoływanie się na zasady współżycia społecznego nie może pozbawiać sensu przepisów o przedawnieniu, ale w wyjątkowych sytuacjach, gdy zgłoszenie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa (np. gdy dłużnik świadomie korzysta z bezczynności wierzyciela lub gdy zachowanie dłużnika jest sprzeczne z zasadami uczciwości i lojalności), sąd może zarzut ten odrzucić. Decyzja o nieuznaniu zarzutu przedawnienia z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego wymaga szczegółowej analizy okoliczności sprawy, w tym nadmierności opóźnienia wierzyciela w dochodzeniu roszczenia oraz wyjątkowych okoliczności usprawiedliwiających tę bezczynność.

Na zasady współżycia społecznego może powołać się tylko ten, kto sam swego prawa nie nadużywa.

Zaktualizowano 13 października 2025 r.